Azerbaycan diyarından,

Köroğlu'nun nigarından,

Size selam size selam getirmişem.

Bir millet, iki devlet dediğimizde hafızamızda ve gönlümüzde canlanıyor Can Azerbaycan. Azerbaycan Türkü kardeşlerimizin de Osmanlı, Türkiye ve Türk denildiğinde başka çarpıyor yüreği. Bu duygular bir milletin tarihten gelen ve sönmeyen ortak duyguları.

Bazı tarihi olaylar, örnek şahsiyetler, kahramanlıklar, dostluk ve yardımlaşmalar milletin özgüveni ve milli kimliğinin güçlenmesine katkı sağlar.

Zamanla unutulmaya yüz tutan tarihin bir sayfasına pencere açarak baktık. Fazla bilinmeyen yönüyle; Bakü Fatihi, Kafkas İslam Ordusu Komutanı, Nuri Paşa (Killiğil).

Gardaş Komeği (Yardımı)

25 Ekim 1917 Rusya’da Çarlık rejimi yıkılıp Lenin liderliğinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kuruldu. Bu arada çarlık Rusya’sına bağlı bazı milletler bağımsızlığını ilan ettiler. Lenin, Azerbaycan’ın bağımsızlığını istemiyordu. Amacı, Bakü'yü ve petrol yataklarını ele geçirmekti. Ermeni Taşnak Partisi’nin adamları ile Mart 1918’te Bakü’de Türk ve Müslüman mahallelerinde katliam yapmaya başladı. 17 binden fazla Türk katledildi.

Bunun üzerine Mehmet Emin Resulzade “Bir kere yükselen bayrak bir daha inmez” deyip 28 Mayıs 1918’te Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetini kurarak İstiklal Beyannamesi yayınladı. Gence başkent oldu.

Bu devleti ilk tanıyan Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye oldu. Ortak dostluk anlaşmaları yapıldı. Azerbaycan ihtiyaç duyarsa ve isterse Osmanlı, Azerbaycan devletine asker gönderecekti. Bakü, İngiliz güçleri ile Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgali altındaydı. Azerbaycan yapılan antlaşmaya dayanarak Osmanlı’dan yardım istedi.

Harbiye Nazırı Enver Paşa, Padişah Fermanı ile Fahri Ferik (Korgeneral) rütbesi verilen kardeşi Nuri Paşayı Azerbaycan’a, Kafkas İslam Ordusu Komutanlığına görevlendirdi.

Nuri Paşa beraberindeki 149 subay ve 488 askerle Musul’dan hareket edip Gence’ye geldi. Filistin Cephesi'nden getirilen 106 ve 107. Piyade ve 56. Topçu Alaylarının katılımı ile Kafkas İslam Ordusunu teşkil etti. Azerbaycan Kolordusundan yapılan 1000 kişilik takviyeyle mevcut 12 bine ulaştı. Dağıstanlı ve Azerbaycanlı gönüllüler ile birlikte ordu yaklaşık 20 bin kişi oldu.

1918 Haziran ayı sonlarında başlayan harekatta Kafkas İslam Ordusu, önce güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i düşmandan temizledi. Şiddetli çatışmalardan sonra 15 Eylül 1918'de Müslüman halkın tezahürat ve sevinç gözyaşları arasında Türk Askerleri Bakü’ye girdi. Başkent kurtarılan Bakü’ye taşındı.

Bakü’de büyük coşkuyla karşılanan Nuri Paşa, Tezepir Camisi’nde minbere çıkarak halka hitap etti. Bu minber, “Nuri Paşa minberi” diye anılıyor ve camide korunuyor. Paşa’nın Gence’de kaldığı ev de müze olarak faaliyet gösteriyor.

Kafkas İslam Ordusu daha sonra işgal altında olan Dağıştan’a yöneldi. Dağıstan da işgalden kurtarıldı ve “Kuzey Kafkas Cumhuriyeti’’ adıyla bağımsız devlet kuruldu.

30 Ekim 1918 tarihinde Osmanlı Devleti Mondros Mütarekesini imzalayınca, mütareke gereği Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan ve Dağıstan’ın tamamından çekildi.

Gökten İnmiş Halaskâr (Kurtarıcı) Melekler

Demokratik Azerbaycan Cumhuriyetinin ilk devlet başkanı Mehmet Emin Resulzâde, Gence’ye gelen Nuri Paşa ve askerlerini “gökten inmiş halaskâr (kurtarıcı) bir melek gibi’’ diyerek ifade etmiştir.

Laleler

Binlerce Kafkas İslam Ordusu askerlerinin başındaki siyah püsküllü kırmızı fesleriyle Gence bölgesine girişini Azerbaycanlı şair Talman Hacıyev, kırmızı gelincik çiçeği tarlasına benzeterek hissiyatını “lâleler” şiiriyle dile getirir. (Anadolu’daki gelincik çiçeğine Azerbaycan’da “lâle” denir.)

Yazın evvelinde Gence çölünde

Çıhıblar yene de dize lâleler

Yağıştan ıslanan yaprağlarını

Seripler dereye düze lâleler

Meylim üzündeki gara haldadır

Hicranın elacı ilk vüsaldadır

Ne vahttır Bakû’nün gözü yoldadır

Bir gonağ gelesiz bize lâleler

Bu şiirden de anlıyoruz ki, Türk denilince Balkanlardan Kafkaslara gözü yollarda beklenendir.

Bugün de Karabağ’ın Ermeni işgalinden azadlığa kavuşmasında Türkiye’nin kararlılığı, dostluğu ve yardımları bir asır öncesini hatırlattı. Türkiye’den alınan Bayraktarlar (TB-2) Karabağ semalarında melek gibi süzülürken yere bıraktıkları bombalar işgalcilerin üzerine ölüm meleği, Azerbaycanlı Türk kardeşlerimizin gönüllerine ise kurtarıcı melekler olarak inmiştir.

Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı mücadelede 1130 şehit verdi. Azerbaycan'ın Bakü, Şeki, Şamahı, Göyçay, Kürdemir, Neftçala, Hacıkabul ve Guba bölgelerinde Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin mezarları bulunuyor.

Bakü'nün en güzel yeri olan olan Dağüstü Parkta, Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin sembolik mezarlarının bulunduğu ve Anadolu'nun bütün illerinden şehit Mehmetçiklerin isimlerinin yazılı olduğu Türk Şehitliği, her gün yüzlerce insan tarafından ziyaret ediyor.

Bütün şehitlerimize ve ahirete irtihal eden kahraman gazilerimize Allah’tan rahmet diliyoruz. Anayurdumuz Anadolu’dan Azerbaycan ile Kafkaslara ve Atayurdu Türkistan’a gönülden selamlarımızı sunuyor, selametler diliyoruz.

Kalın sağlıcakla…